Dissociatie bij kinderen en adolescenten

Dissociatie bij kinderen en adolescenten kan ontstaan als een afweermechanisme na een traumatische gebeurtenis. Lees verder voor meer informatie.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Maria Fátima Seppi Vinuales.

Laatste update: 04 juli, 2023

Geconfronteerd met een schokkende situatie kun je je voorstellen dat je op een bepaalde manier zult reageren. Wanneer dat moment echter aanbreekt, kun je verrast zijn door je eigen reactie. Soms overweldigen de omstandigheden je vermogen om in één richting te handelen. Zo werken afweermechanismen. Hieronder vind je informatie over hoe dissociatie bij kinderen en adolescenten werkt.

Wat is dissociatie bij kinderen en adolescenten?

In algemene termen verwijst dissociatie naar een afscheiding of ontkoppeling van de werkelijkheid. Het wordt meestal geassocieerd met situaties van trauma en hoge stress (Spaanse link), waardoor het als verdedigingsmechanisme in gang wordt gezet.

In dit verband worden kinderen en adolescenten blootgesteld aan een ervaring die ze niet kunnen verdragen of oplossen en, om zichzelf te beschermen, maken het lichaam en de geest zich los en nemen afstand van de gebeurtenis.

Welke situaties kunnen leiden tot dissociatie bij kinderen en adolescenten?

Enkele daarvan kunnen zijn:

• Slachtoffer of getuige zijn van van geweld.
• Misbruiksituaties.
• Ervaringen van verwaarlozing en verlating.
• Een opvoeding gebaseerd op angst en bedreiging.
• Traumatische gebeurtenissen, zoals onder andere een ongeluk (getuige of slachtoffer zijn).
• Chronische pesterijen.

De symptomen van dissociatie bij kinderen en adolescenten

Enkele van de meest voorkomende tekenen van dissociatie bij kinderen en adolescenten zijn de volgende:

• Amnesieën: er zijn mentale hiaten met betrekking tot bepaalde episodes. Het kind of de adolescent herinnert zich niet aanwezig te zijn geweest en herkent zichzelf niet als deel van een gebeurtenis waar andere mensen dat wel doen.
• ‘Going blank’: zeer vergelijkbaar met het vorige punt, als een kind een episode van geweld heeft meegemaakt, blokkeren ze hun gedachten misschien. Het is alsof je op de plek bent, maar zonder er te zijn. Op dat moment is dit ‘ontsnappen’ functioneel en defensief. Maar dissociatie kan ook op andere terreinen van het leven binnendringen en ertoe leiden dat ze zich losmaken van andere situaties. Ongetwijfeld beïnvloedt dit hun deelname, plezier en ook hun leren en presteren.
• Ongerelateerde of onverklaarde emoties: Het gebeurt vaak dat kinderen of adolescenten aangeven zich verdrietig of angstig te voelen, maar de bron niet kunnen aanwijzen.
• Emotionele gevoelloosheid: geen enkele situatie roept een emotie op.
• Psychosomatische uitingen: vaak leidt deze verdringing of verhulling van het trauma ertoe dat de geest zich ‘uitschakelt’. Dit ongemak blijft echter bestaan en zoekt een manier om zich te manifesteren of te transformeren. Hoe doet het dat? Bijvoorbeeld door vlekken of allergieën op de huid. Ook door regressief gedrag (kinderen gaan weer ‘s nachts in bed plassen of op hun duim zuigen, onder andere).
• Nachtmerries of slaapproblemen: pubers kunnen bijvoorbeeld midden in de nacht wakker worden van een nare droom. Of ze kunnen niet meer in slaap komen. Bij kinderen kan er ook sprake zijn van nachtmerries en angst om te slapen met het licht uit, onder andere.
• Risicogedrag: vooral bij adolescenten. Dit kan voorkomen in de vorm van onbeschermde seks, drugsgebruik, te hard rijden, en andere.

Hoe om te gaan met dissociatie bij kinderen en adolescenten?

Naast de tekenen van dissociatie is het altijd belangrijk om rekening te houden met de geschiedenis en de context van het kind of de adolescent. Dit is de sleutel om te begrijpen wat er met hen gebeurt en wanneer het een gedrag is dat veroorzaakt wordt door een trauma of een tijdelijk gedrag dat te verwachten is in hun evolutionaire fase. Door dit kind te kennen kunnen we hun gedrag evalueren en begrijpen.

Enkele aanbevelingen om rekening mee te houden bij dissociatie bij kinderen en adolescenten zijn de volgende:

• Creëer een ruimte voor een respectvolle en zorgzame dialoog. Probeer een liefdevolle omgeving, actief luisteren en empathie te bieden. Sta hen toe te denken, te voelen en hun emoties te uiten.
• Valideer emoties. Wanneer je geconfronteerd wordt met complexe situaties, is er geen universele manier om ze op te lossen. Iedereen doet wat hij kan met de middelen die hij heeft. Veel kinderen en adolescenten herkennen zichzelf niet en begrijpen niet wat er met hen gebeurt. Als volwassene moet je kunnen helpen er een naam aan te geven en hen ondersteunen op het pad van ontdekking.
• Help ze zich te verbinden met het hier en nu. Ontspanningstechnieken en mindfulness, aangepast aan verschillende leeftijden, zijn heel nuttig. Deze dienen om kinderen en adolescenten te helpen zich te verbinden, aanwezig te zijn, hun aandacht te richten, en te voorkomen dat hun geest de verbinding verbreekt.
• Vraag een professional om hulp. Soms is de pijn van een kind of adolescent bij een traumatische situatie veel meer dan een volwassene zonder de juiste hulpmiddelen kan aanpakken.

Accepteer om verder te gaan

Na verloop van tijd en met hulp moeten kinderen en adolescenten in staat zijn hun pijn om te zetten in veerkracht. Op die manier zullen ze sterker uit tegenslag kunnen komen. Er kunnen nieuwe voorwaarden worden geschapen, evenals acceptatie, vergeving en genezing. Daarvoor zal een ondersteunend netwerk nodig zijn om hen te begeleiden en te ondersteunen. Dit netwerk moet zorg en een visie op leren en optimisme over het leven kunnen bieden.