Divergerend en convergerend denken: hoe ze te stimuleren

Kinderen moeten logica, vindingrijkheid en creativiteit gebruiken. Daarvoor is het belangrijk om divergerend en convergerend denken te ontwikkelen. Lees meer.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz Martín.

Laatste update: 28 november, 2023

Mensen delen zichzelf graag in verschillende categorieën in. Bijvoorbeeld door onszelf te definiëren als sociaal of gereserveerd, energiek of rustig, enz. Dit geeft ons een gevoel van orde en controle over onze omgeving. Deze etiketten kunnen echter de mogelijkheden beperken, vooral als we ze van kinds af aan meekrijgen. In dit artikel vertellen we je wat divergerend en convergerend denken zijn en waarom het belangrijk is om beide bij kinderen te stimuleren.

Denk even na over je kind: denk je dat het een logisch persoon is en heel goed in staat om het verstand te gebruiken? Of beschouw je ze juist als creatief en onconventioneel? Mogelijk is het antwoord op deze tweedeling al snel bij je opgekomen. Maar in werkelijkheid hoeft een kind geen van deze categorieën te belichamen en kan het leren beide in zijn voordeel te gebruiken in verschillende contexten.

Divergerend en convergerend denken

Als we het over denken hebben, verwijzen we naar dat geheel van cognitieve functies waarmee we kunnen begrijpen, analyseren, problemen oplossen of beslissingen nemen. Hoewel het misschien niet zo lijkt, is denken ook aangeleerd, en kinderen kijken daarvoor naar de mensen om hen heen en de instructies die ze krijgen. Ben je je er nu van bewust wat voor soort denken je bevordert met jouw voorbeeld en jouw richtlijnen?

Convergerend denken

In algemene termen kunnen we onderscheid maken tussen twee belangrijke cognitieve processen. Convergerend denken is lineair , logisch en gestructureerd denken. Het maakt deel uit van wat je al weet, de gegevens die je al kent en de manieren om dingen te doen die je eerder hebt geleerd. Het is bijvoorbeeld de manier waarop we kinderen leren optellen of aftrekken of een kruiswoordpuzzel maken.

Divergerend denken

Aan de andere kant is divergerend denken creatief, chaotisch en innovatief. Het spoort aan om zelf te fantaseren en te denken, om verschillende verbanden te leggen tussen gegevens en om tot meerdere en uiteenlopende conclusies te komen. Het is bijvoorbeeld heel nuttig bij het oplossen van puzzels, het maken van een choreografie of het bouwen van speelgoed met stukken of elementen die een ander nut hebben.

Beide zijn nuttig in verschillende contexten

Zoals je ziet zijn convergerend en divergerend denken verschillend maar complementair. Elk is nuttig in verschillende contexten en voor verschillende doeleinden. Het ene steunt sterk op rede en logica, terwijl het andere creativiteit en originaliteit inhoudt.

De rol van scholen en thuis

Het zijn ouders, opvoeders en andere verzorgers die verantwoordelijk zijn voor het leren denken van kinderen. Maar wat voor soort denken bevorderen we? Om deze vraag te beantwoorden kunnen we kijken naar de bevindingen van een interessant onderzoek. In 1968 begonnen George Land en Beth Jarman met een longitudinaal onderzoek naar de creativiteit van een groep kinderen tijdens het opgroeien.

Toen deze kinderen 5 jaar oud waren, werd hen een eenvoudige vraag gesteld: “Hoeveel mogelijke toepassingen kun je bedenken voor een paperclip of veiligheidsspeld?”. Op basis van de antwoorden werden de deelnemers beoordeeld als meer of minder vaardig in divergent denken. Verrassend was dat op 5-jarige leeftijd 98% van de kinderen in dit opzicht als geniaal werd aangemerkt. Op 10-jarige leeftijd behield echter slechts 30% dit vermogen, en op 15-jarige leeftijd slechts 12%.

Wat gebeurde er met de creativiteit, vindingrijkheid en originaliteit van deze kinderen? Heel eenvoudig: ze werden onderwezen. En ze werden opgevoed in een systeem dat ook nu nog convergent denken bevordert en divergent denken verwaarloost. Met andere woorden, ouders en scholen overrulen vaak de innovatie van kinderen en proberen hen aan te passen aan logisch en sequentieel denken.

Eisen in de wereld van vandaag

Deze neiging is niet te wijten aan slechte bedoelingen van volwassenen, maar aan het historische verleden dat ons voorafgaat. In het industriële tijdperk, waar banen routinematig en gestructureerd waren, was convergerend denken het nuttigst. Tegenwoordig maken onze kinderen echter deel uit van een veranderende en onzekere wereld, zodat de werkwereld kritisch denken, vindingrijkheid, innovatie en visie voorbij het conventionele zal vragen.

Hoe we divergerend en convergerend denken kunnen stimuleren

Vanuit huis en school kunnen we kinderen helpen leren hoe ze beide soorten denken kunnen ontwikkelen en gebruiken. Daarvoor kunnen we ons voorbeeld gebruiken, maar ook spelletjes, activiteiten en verschillende voorstellen. Convergerend denken wordt bijvoorbeeld gestimuleerd door activiteiten als het oplossen van wiskundige problemen, schaken, bordspellen of het bouwen van modellen.

Anderzijds wordt divergerend denken bevorderd (Engelse link) door het maken van schilderijen, tekeningen, choreografieën, liedjes en denkbeeldige verhalen. Alles waarbij je je gedachten de vrije loop laat, zonder vast te houden aan een structuur en open te staan voor alle mogelijkheden. Raadsels en woordspelletjes, brainstormen, debatten, of knutselen waarbij een reeds bekend voorwerp een nieuwe bestemming krijgt, kunnen ook interessant zijn.

In elk geval is het het beste om een evenwicht te genereren tussen beide soorten denken. Op die manier wordt kinderen getoond dat beide nuttig zijn en gebruikt kunnen worden wanneer dat nodig is. Maar omdat scholen geneigd zijn zich meer te richten op het bevorderen van logisch denken, is het wellicht mogelijk om thuis het divergent denken te ondersteunen door verbeelding en innovatie net dat extra zetje te geven.