Alfabetiseringsniveaus: stadia en kenmerken

Leer de alfabetiseringsniveaus kennen, hun stadia en hun kenmerken, om de juiste leerstrategieën te kunnen toepassen.

Geschreven en geverifieerd door de docent Samanta Ruiz.

Laatste update: 22 december, 2022

Alfabetiseringsniveaus zijn de stadia die kinderen doorlopen om vooruitgang te boeken in het proces van leren lezen en schrijven.

Dit leren is complex en vereist dat de voorgestelde activiteiten worden aangepast aan de alfabetiseringsniveaus die elk kind bereikt. Vandaar het belang van de kennis ervan, zowel van ouders als van onderwijskrachten.

Leren lezen en schrijven: wat zijn de stadia en wat zijn hun kenmerken?

Alfabetiseringsniveaus zijn al verscheidene jaren onderwerp van studie in de psychologie en psychopedagogiek. Er bestaan dan ook verschillende classificaties.

Een van de pioniers op dit gebied was de Argentijnse psychologe en pedagoge Emilia Ferreiro (Spaanse link), die haar werk baseerde op de theorieën van Piaget en de genetische psychologie.

Op basis van de studies van genoemde specialist kon men de verschillende niveaus van geletterdheid en hun stadia bepalen. We moeten echter onderscheid maken tussen leren schrijven en leren lezen. Dat komt omdat ze, hoewel het gelijktijdige en met elkaar samenhangende processen zijn, toch enkele verschillen vertonen.

Alfabetiseringsniveaus: de stadia van schrijven

Het leren schrijven begint vóór school en vordert op basis van de cognitieve ontwikkeling, de fijne motoriek en de uitwendige stimulatie van het kind.

1. Het concrete stadium: ongedifferentieerd schrijven

Dit begint wanneer het kind op papier begint te krabbelen of tekeningen maakt waarin het zijn familieleden imiteert. Het zijn spontane en onregelmatige uitdrukkingen, die gemaakt worden zonder echt de betekenis te kennen van wat ‘geschreven’ wordt.

2. Het pre-syllabische stadium: gedifferentieerd schrijven

Op dit punt in het proces kunnen kinderen al enkele letters schrijven, maar ze begrijpen de betekenis ervan nog niet. Doordat ze erin slagen deze symbolen voor te stellen, kunnen ze afzonderlijke ‘woorden’ samenstellen, maar ze zijn nog niet duidelijk over het verband tussen die symbolen en hun voorstelling.

3. Het syllabische stadium

Kinderen beginnen geschreven letters te associëren met de klank die ze vertegenwoordigen en kunnen eenvoudige lettergrepen vormen en ze uitspreken.

Maar er is nog steeds enige verwarring. Bijvoorbeeld, als de naam van de letter ‘be’ is, dan wordt hij alleen uitgesproken als ‘b’.

4. De alfabetische fase

Hier ontdekken kinderen de overeenkomst van elke letter met een kenmerkende klank, en kunnen we al zeggen dat ze kunnen lezen en schrijven.

Van nu af aan begint het kind te oefenen om tot een duidelijk en leesbaar handschrift te komen. Ook gaan de kinderen verder met het leren van de spellingregels en woordenschat die nodig zijn om geschreven producties te vervolmaken.

Alfabetiseringsniveaus: de stadia van het lezen

Anders dan wat we bij het schrijven vermeldden, zijn er hier drie leesniveaus.

1. Het pre-syllabische stadium

In dit eerste stadium zijn kinderen niet in staat te lezen, maar interpreteren ze de betekenis van woorden eerder via hun verbeelding.

Ze hebben ook de neiging mentale associaties te maken, zodat woorden met veel letters grote voorwerpen voorstellen en korte woorden kleine voorwerpen. Dit is een willekeurige manier om betekenis aan woorden te geven, ook al is het geen strikt logisch denken.

2. Het syllabische stadium

Het kind begrijpt al dat woorden verschillende lengtes kunnen hebben, hoewel het nog niet de betekenis van elk ervan begrijpt.

Op dit punt beginnen ze zich in te spannen om de lettergrepen te lezen en hun vinger langs de woorden te leiden. De bedoeling is te interpreteren wat gelezen wordt, eerder dan het te raden.

3. Het alfabetische stadium

Op dit niveau is het proces goed op gang en is het kind in staat de letters, hun klanken en hun betekenissen duidelijk te onderscheiden. Daardoor kunnen ze de geschreven woorden lezen. Natuurlijk doen ze dat eerst in een langzaam tempo, tot ze met oefening steeds meer snelheid verwerven.

Waarom is het belangrijk de alfabetiseringsniveaus te kennen?

Het kennen van de alfabetiseringsniveaus en hun stadia helpt ons om kinderen goed onderwijs te bieden dat aan hun ritme is aangepast. Dit is essentieel, want niet iedereen heeft dezelfde snelheid bij het opnemen van nieuwe vaardigheden.

Bovendien kunnen we met deze kennis vroegtijdige leer- of cognitieve ontwikkelingsproblemen en zelfs taalstoornissen opsporen.

Dankzij het inzicht in dit proces is het mogelijk de juiste middelen in te zetten, zodat elk kind leert lezen en schrijven.

Tot slot moeten we de fundamentele rol van de stimulering van de omgeving noemen, zowel voor het leren lezen en schrijven als voor de andere domeinen van het kind.