Familie en geestelijke gezondheid: 5 feiten die je moet weten

Wist je dat de omgeving waarin je opgroeit met je familie van invloed kan zijn op je geestelijke gezondheid? Hier zijn 5 leuke feiten om in gedachten te houden.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Maria Fátima Seppi Vinuales.

Laatste update: 08 februari, 2024

José Ortega y Gasset, beroemd Spaans denker en filosoof, zei “Ik ben ik en mijn omstandigheden”. Met deze zin benadrukt hij dat een individu nooit een geïsoleerd wezen is. Hun context en de mensen om hen heen beïnvloeden ook hun ontwikkeling. In dit opzicht is de rol van het gezin in de geestelijke gezondheid cruciaal.

Vandaag de dag is het gezin – onder de verschillende vormen die er bestaan – een van de sociale groepen bij uitstek die de ontwikkeling van haar leden begeleidt en beïnvloedt. Zowel in positieve als in negatieve zin.

Hieronder lees je hoe jouw familiekern je geestelijke gezondheid zou kunnen beïnvloeden en hoe je daar iets aan kunt doen.

5 manieren waarop de familie de geestelijke gezondheid beïnvloedt

Vooral in de eerste levensjaren zijn mensen afhankelijk van hun familie en primaire gehechtheden. Daarom is deze sociale eenheid belangrijk voor de ontwikkeling van subjecten. Maar wat is hun directe invloed? Laten we eens kijken.

1. Context

De kwaliteit van de omgeving beïnvloedt de ontwikkeling en geestelijke gezondheid van kinderen. Als een kind wordt blootgesteld aan een stimulerende omgeving waarin het de wereld kan verkennen, zal de ontwikkeling van zijn hersenen neigen naar grotere hersenverbindingen.

Dit heeft een impact op zowel cognitief als emotioneel niveau, met positieve gevolgen voor het gevoel van eigenwaarde, autonomie, aandacht, enz. Op dezelfde manier kan de context de ontwikkeling van sociale vaardigheden vergemakkelijken of belemmeren, zoals wordt uitgelegd in een onderzoek dat is gepubliceerd in het tijdschrift Person (Spaanse link).

Het is niet hetzelfde voor een kind om verschillende mogelijkheden te hebben als het gaat om spelen, zoals experimenteren met texturen, smaken, geuren, het hebben van hun eigen ruimte en bewegen, dan wanneer het deze mogelijkheden niet heeft. Een voorbeeld is een kind dat in precaire omstandigheden leeft of in een omgeving waar de enige activiteit van de dag bestaat uit het overschakelen van de mobiele telefoon naar de televisie.

In dit verband is het de moeite waard om te benadrukken – en te waarschuwen – dat de sociaaleconomische context een bepalende factor is in de leef- en opvoedingsomstandigheden. Er zijn veel gezinnen waarin de ouders geen tijd aan hun kinderen kunnen besteden. Maar die wel verzorgers of vrijetijdsbesteding kunnen betalen.

2. Interpersoonlijke relaties

De kwaliteit van familiebanden heeft ook een grote invloed op de geestelijke gezondheid. In dit verband is het gebruikelijk om te praten over opvoedingsstijlen en hun relatie met het type gehechtheid dat zich ontwikkelt.

Als een opvoedingsstijl bijvoorbeeld democratisch is, is deze positief en veilig. Daarom stelt de gehechtheid die ontstaat het kind in staat om autonomie te ontwikkelen. Bovendien voelt het kind zich veilig, beschermd en gewaardeerd.

Aan het andere uiterste zijn er autoritaire en starre opvoedingsstijlen, waarbij kinderen moeten gehoorzamen en zich aan regels moeten houden. Over het algemeen worden banden aangegaan op basis van angst en vaak op basis van misbruik van autoriteit.

Daarom zijn het meestal angstige, onderdanige kinderen, die regels volgen. Er is geen ruimte om zichzelf uit te dagen en geen ruimte voor exploratie of creativiteit. Op volwassen leeftijd kunnen ze even autoritaire banden smeden of relaties van afhankelijkheid of onderdanigheid aangaan.

3. Communicatie

De manier waarop een gezin communiceert kan een beschermende of risicofactor zijn voor de geestelijke gezondheid van de gezinsleden. De theorieën die zich bezighouden met communicatie, met Watzlawick en andere auteurs voorop, leggen uit dat die interacties die duidelijk zijn, coherent in de loop van tijd en die de aanwezigheid van de ander bevestigen, hun leden ten goede komen.

Als de communicatie diskwalificerend of verwarrend is, weten de leden niet hoe ze moeten handelen. Dit is het type communicatie dat zich uit in ironie en sarcasme. Waar paradoxen of valkuilen aanwezig zijn.

Bijvoorbeeld, een “Doe wat je wilt” verbergt eigenlijk een “Ik verwacht dat je doet wat ik wil.” Als het gezinslid daar niet aan voldoet, kunnen er conflictsituaties of boosheid ontstaan.

4. Hoe problemen worden opgelost

Alle gezinnen hebben problemen. Maar de manier waarop ze besluiten om ze op te lossen is een bepalende factor voor het welzijn van hun leden. Als problemen worden vermeden, komen ze vroeg of laat tot een ‘explosie’.

Er zijn ook problemen die worden opgelost met geld. Ouders die zich bijvoorbeeld schuldig voelen omdat ze geen tijd met hun kinderen doorbrengen, proberen hun gebrek aan genegenheid goed te maken door ze overal in te verwennen.

Tot slot, als een van de gezinsleden een geestelijk gezondheidsprobleem heeft, zal de opvatting van de familie over gezondheid en hulp doorslaggevend zijn bij het vragen om hulp. Als het een conservatieve familie is en geestelijke gezondheid een taboe is, zal het moeilijker zijn om je open te stellen en kan het probleem na verloop van tijd ingewikkelder worden.

5. De aanwezigheid van een ziekte of handicap in de familie

Het is terecht dat wanneer een gezinslid wordt getroffen door een gezondheidsprobleem, het logisch is dat ouders en volwassenen zich zorgen maken over die persoon. Daarom worden routines, regels en gewoonten afgestemd op wat die persoon nodig heeft.

Als de situatie echter chronisch is, wordt de rest van het gezin soms verwaarloosd. Zo zijn er gevallen van geparentaliseerde of hyperverantwoordelijke kinderen. Deze kinderen oefenen al op jonge leeftijd de rol van ouders of verzorgers uit en nemen taken op zich die niet overeenkomen met hun leeftijd of volwassenheidsniveau. Zoiets als ‘in één keer volwassen worden’.

Aan het andere uiterste vinden we kinderen die andere soorten symptomen beginnen te ontwikkelen vanwege het gebrek aan bescherming waarin ze leven of als een manier om uiting te geven aan alle stress die ze ervaren.

In dit opzicht is het belangrijk om te werken aan de ondersteuning en betrokkenheid van het hele gezin om te voorkomen dat sommigen overbelast raken en anderen worden verwaarloosd. De rol van verzorger brengt voldoening, maar ook stress en uitputting met zich mee. Als er geen begeleidende context is en het gezin disfunctioneert, zal de gezondheid van de verzorger na verloop van tijd verslechteren (Spaanse link).

Het belang van de rol van de familie in geestelijke gezondheid: hoe kan het een positieve invloed hebben?

Hier volgen enkele aanbevelingen die positief kunnen zijn voor de ontwikkeling van alle leden van de familiegroep en die de rol van het gezin in de geestelijke gezondheid kunnen versterken.

• Deel gezinsactiviteiten. Ze zijn een kans om met elkaar in contact te komen, te genieten van een ontspannen tijd en nieuwe anekdotes te creëren.
• Wees bezorgd over het welzijn van alle leden. Open ruimtes voor een dialoog over emoties.
• Onderwijs over het aanleren van goede gewoonten. Door middel van routines voor hygiëne, studie, netheid, enz.
• Stel duidelijke regels op, met consequenties voor niet-naleving. Handhaaf gezonde en coherente grenzen.
• Bied ruimte voor zelfzorg. De eerste levensjaren van een kind kunnen bijzonder stressvol zijn voor ouders. Er zijn veel veranderingen en er worden grote verantwoordelijkheden op zich genomen. Daarom is het belangrijk om ruimte te maken voor rust en vrije tijd.
• Moedig medeverantwoordelijkheid aan. Wijs alle gezinsleden taken toe naargelang hun leeftijd.

Ondersteuning gezinnen

Elke familiegroep heeft zijn eigen routines en gewoonten. Het is echter belangrijk om erop te wijzen dat het gezin een groot aantal belangrijke functies heeft: opvoeding, zorg, etc. en onder de huidige omstandigheden kunnen gezinnen niet altijd alles alleen.

Daarom is het tegenwoordig niet alleen nodig om je ondersteunende netwerk uit te breiden (clubs, uitgebreide familie, vrienden), maar is het ook belangrijk om overheidsbeleid te hebben dat gezinnen ondersteunt in hun taak.

Zonder twijfel kan gezinstherapie – zelfs individuele therapie – een van de manieren zijn om gezinnen te begeleiden in de uitdagingen van ontwikkeling. Het kan ook nuttig zijn als ruimte om na te denken over verschillende manieren om problemen op te lossen en een einde te maken aan negatief gedrag en relationele patronen.