Hoe adolescenten beschermen tegen pronoia

Bepaalde huidige trends in sociale netwerken bevorderen houdingen die jongeren in gevaar brengen. Leer hoe je ze kunt beschermen tegen pronoia.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz Martín.

Laatste update: 29 maart, 2024

Het internet en sociale netwerken zijn een geweldig venster voor tieners waardoor ze een kijk op de wereld hebben. Hier kunnen ze allerlei meningen vinden, maar dit is niet altijd in hun voordeel. Net zoals er voedzame en verrijkende inhoud is, is er ook de verspreiding van gevaarlijke concepten en informatie, zoals drugsgebruik of eetstoornissen. Vandaag willen we het met je hebben over hoe je je tieners kunt beschermen tegen pronoia, een trend die in opmars is en het waard is om aandacht aan te besteden.

Misschien zegt deze term je niet veel, maar je hebt vast wel eens gehoord van ‘the new age’, ‘the law of attraction’ of ‘manifestation’. Op plekken zoals TikTok is er een wildgroei aan video’s die jonge mensen aansporen om bepaalde houdingen aan te nemen, zoals ‘toxic positivism’ of toxische positiviteit, en om talloze rituelen uit te voeren om hun leven te veranderen. Dit alles onder de vooronderstelling dat ‘de wereld in hun voordeel samenspant.’

Op deze manier kan wat aanvankelijk onschuldig en zelfs heilzaam lijkt, een risico worden als het tot het uiterste wordt doorgevoerd.

Wat is pronoia?

De term pronoia werd voor het eerst beschreven (Engelse link) in 1982 door Fred H. Goldner en wordt opgevat als de tegenhanger van paranoia. Bij paranoia is er een sterk en irrationeel geloof dat de wereld en andere mensen erop uit zijn om ons kwaad te doen. Hoewel er geen bewijs is, gaat de persoon ervan uit dat alles en iedereen tegen hem is. Daarom worden ze achterdochtig en wantrouwend en hebben ze de neiging om zichzelf af te zonderen en buitenproportioneel te reageren.

Bij pronoia daarentegen neemt men aan dat het universum in ons voordeel samenspant en dat alles altijd in ons voordeel gebeurt. De persoon verwacht altijd het beste van anderen en de wereld. Dit denken is ogenschijnlijk positief en zeker heel prettig om aan te nemen. Het is echter gevaarlijk omdat het geen contact heeft met de realiteit.

Pronoia, een groeiende trend onder adolescenten

Deze trend is sterk aanwezig op sociale netwerken. Vanuit deze perspectieven worden jongeren aangemoedigd om blindelings te vertrouwen in het leven en in anderen. Op deze manier geloven ze dat ze alles wat ze wensen alleen kunnen krijgen door hun intentie en positieve houding. Ook door zichzelf te helpen met een reeks rituelen of autosuggesties om het te bereiken.

Het is de moeite waard om te vermelden dat niet alle gepromote elementen negatief zijn. In feite is optimisme een van de meest heilzame karaktersterktes, omdat het bewezen heeft (Engelse link) dat het ons helpt tegenslagen te overwinnen en gelukkiger en succesvoller te zijn. Bovendien kunnen bepaalde suggesties, zoals positieve affirmaties of creatieve visualisatie, kinderen helpen zich beter te voelen, hun zelfvertrouwen te vergroten en hun doelen te bereiken.

Maar pronoia brengt verschillende gevaren met zich mee, omdat het bepaalde ongezonde houdingen aanmoedigt. We vertellen je hieronder welke dat zijn.

Toxische positivisme

Een goede houding hebben is heel heilzaam, maar dit moet men niet verkeerd opvatten. De bovengenoemde stromingen moedigen jongeren aan om constant positief gestemd te zijn en om altijd vrolijk, kalm en optimistisch te zijn. In theorie zal dit hen helpen om aan te trekken wat ze verlangen, maar in werkelijkheid is dit een utopie.

We maken allemaal ongunstige situaties mee en daarmee gepaard gaat een breed scala aan emoties die we niet moeten onderdrukken. Boosheid, verdriet of angst spelen een rol en het is belangrijk om daar goed mee om te gaan om ons mentaal gezond te houden.

Externe plaats van beheersing

Pronia nodigt ons uit om aan te nemen dat de wereld in ons voordeel samenspant. Dit impliceert echter dat we geen controle hebben, maar afhankelijk zijn van een externe entiteit of energie om voor ons te zorgen. Men brengt deze houding in verband (Spaanse link) met het ontstaan van stoornissen zoals angst of depressie.

Jezelf overlaten aan externe factoren kan ertoe leiden dat adolescenten zich hulpeloos voelen bij moeilijkheden. Daarom raken ze gefrustreerd en voelen ze zich onbekwaam bij gebrek aan succes, maar ook verlamd en onmachtig om hun eigen leven vorm te geven en te creëren.

Gebrek aan actie

Pronoia kan ook leiden tot passiviteit. Als een jongere ervan uitgaat dat de wereld in zijn voordeel beweegt, begrijpt hij dat actie niet nodig is om zijn doelen te bereiken. Maar door alleen maar iets te wensen, gebeurt het niet.

Bovendien kan deze overtuiging leiden tot het verspillen van waardevolle tijd en kansen. Initiatief, inspanning en doorzettingsvermogen zijn zeer noodzakelijke hulpmiddelen die in deze gevallen teniet gedaan kunnen worden.

De afwezigheid van realisme

Tot slot leidt dit type denken ertoe dat we ons loskoppelen van de realiteit en de feiten negeren, die ons eigenlijk zouden moeten sturen. De adolescent kan bijvoorbeeld aannemen dat andere mensen hen waarderen en het beste voor hen willen, terwijl dit niet het geval is. Of ze kunnen geloven dat hun partnerrelatie, waarin ze misbruikt of mishandeld worden, een ‘waarom’ heeft en dat alles in hun voordeel zal uitpakken. Dit is eigenlijk een risico, omdat het hen ervan kan weerhouden de nodige grenzen te stellen.

Positiviteit moet niet tot het uiterste worden doorgevoerd

Men beschouwt pronoia weliswaar niet als een psychische stoornis, maar het heeft wel risicocomponenten. Daarom is de logica die het volgt vergelijkbaar met die van paranoia, in die zin dat het objectieve realiteit over het hoofd ziet.

Daarom is het belangrijk om aandacht te besteden aan de inhoud die jongeren consumeren op sociale netwerken en er met hen over te praten als we merken dat ze deze denkmodellen benaderen. Een optimistische en positieve houding is heilzaam, maar niet als die tot het uiterste wordt doorgevoerd.