Verantwoordelijkheid bij kinderen: hoe moedig je het aan?

Verantwoordelijkheid bij kinderen kan vanaf de vroege kinderjaren worden ontwikkeld. Maar hoe? Door het toewijzen van kleine taken die ook hun persoonlijke autonomie vergroten.

Geschreven en geverifieerd door de psychologe Laura Ruiz Mitjana.

Laatste update: 22 december, 2022

Verantwoordelijkheid in de kindertijd stelt kinderen in staat hun persoonlijke autonomie te ontwikkelen. Het houdt in dat je taken of doelstellingen hebt en je eraan verbindt, en dat je je bewust wordt van de gevolgen van je acties. Hoe kunnen we de verantwoordelijkheid bij kinderen vergroten op basis van hun leeftijd?

In dit artikel gaan we het hebben over de ontwikkeling van persoonlijke autonomie en spel. Ze zijn namelijk nauw met elkaar verbonden. Bij de jongste kinderen kijken we naar hun leeftijd, van twee tot tien jaar.

Daarnaast zullen we enkele voorbeelden van taken voorstellen die je hen kunt toewijzen. Dit doen we ook afhankelijk van hun leeftijd, om hun verantwoordelijkheidsgevoel te stimuleren.

Verantwoordelijkheid bij kinderen: hoe stimuleer je het?

Hier zijn enkele ideeën om te werken aan verantwoordelijkheid bij je kinderen of leerlingen op basis van hun leeftijd. Kijk er eens naar en ontdek wat je ervan vindt!

Verantwoordelijkheid bij twee- tot driejarigen

Volgens deskundigen moeten de taken die kinderen van deze leeftijden kunnen en moeten uitvoeren altijd onder toezicht van een volwassenen plaatsvinden. Op de leeftijd van twee of drie jaar begrijpt een kind namelijk nog steeds niet of het dingen goed of fout doet. Ze handelen door bevelen of verboden op te volgen. Dit betekent dat ze op deze leeftijden nog geen zelfbeheersing hebben.

Voorbeelden van taken om de verantwoordelijkheid van zeer jonge kinderen te vergroten, zijn bijvoorbeeld:

• speelgoed opruimen met hulp van een volwassene
• een pyjama aantrekken
• de bloemen water geven
• de servetten aan het einde van een maaltijd opruimen

Drie tot vier jaar oud

Naarmate ze wat ouder zijn, veranderen de verantwoordelijkheden die je kinderen kunt geven om hun persoonlijke autonomie iets.

Kinderen tussen drie en vier jaar observeren volwassenen veel en imiteren vooral hun gedrag. Aan de andere kant groeit hun interesse om met andere kinderen te spelen. Daarnaast handelen ze op deze leeftijd naar de beloningen (versterkingen) en straffen die ze kunnen krijgen.

Het is een leeftijd waarop kinderen dingen voor zichzelf kunnen gaan doen en hun spullen bijvoorbeeld netjes kunnen houden. Welke taken kun je ze op deze leeftijd geven? Ze kunnen helpen om de tafel te dekken en je kunt ze aanmoedigen om zichzelf aan en uit te kleden. Je kunt ze ook leren dingen te delen, op beurten te wachten, zelfstandig speelgoed op te ruimen, enz.

Verantwoordelijkheid bij kinderen van vier tot vijf jaar

Op deze leeftijd observeert en imiteert het kind nog steeds volwassenen. Ze moeten echter nog steeds begeleid worden. De wens om te behagen en te helpen verschijnt, en dit kan gunstig zijn als het gaat om het kiezen van taken om hun verantwoordelijkheid te vergroten.

Bovendien zal het kind hierdoor al bepaalde initiatieven laten zien. Dit kunnen onder andere zijn dat je kind alleen wil slapen, zich alleen wil aankleden, alleen wil spelen of wat klusjes in de gezinsomgeving wil doen.

Voorbeelden van taken die verantwoordelijkheid bij kinderen van deze leeftijd kunnen stimuleren, zijn bijvoorbeeld:

• ze voor hun broers en zussen laten zorgen (in de nabijheid van een volwassene)
• ze de voorwerpen die ze gebruiken laten opruimen
• laten helpen in de keuken

Op deze leeftijd beginnen kinderen al autonoom te worden, zowel in hun persoonlijke verzorging (bij aankleden, douchen…) als wat betreft eten.

In het spel is het een leeftijd waarop ze dingen om de beurt beginnen te accepteren (zelfs als ze niet altijd respecteren) en ze samen met twee of drie andere kinderen spelen. Het is de leeftijd waarop de eerste vriendschappen ontstaan.

Verantwoordelijkheid bij vijf- tot zesjarigen

Op de leeftijd van vijf en zes jaar hebben kinderen meestal al correct sociaal gedrag en sociale normen aangeleerd. Ze hebben echter nog steeds een volwassene nodig om hen te laten zien wat ze wel en niet moeten doen. Het is goed om ze verschillende mogelijkheden aan te bieden zodat ze kunnen kiezen tussen meer dan één optie, omdat dit hun persoonlijke autonomie bevordert.

Welke taken kun je ze op deze leeftijd geven? Eenvoudige, huishoudelijke taken, zoals de tafel afruimen, schoonmaken, hun eigen kleren klaarleggen om aan te kleden en hun tas klaarmaken voor school. Op deze leeftijd vinden ze het meestal leuk om te helpen en boodschappen te doen. Wat spelen betreft, spelen ze in groepen van drie of meer kinderen en volgen eenvoudige regels.

Verantwoordelijkheid bij kinderen van zes tot zeven jaar oud

Op deze leeftijd kunnen ze complexere verantwoordelijkheden krijgen. Ze kunnen beginnen met het voorbereiden van materialen voor school (en voor andere activiteiten), en ze kunnen zichzelf beheersen in zeer vertrouwde en nabije omgevingen of plaatsen zoals school.

Ze kunnen ook wat wekelijks zakgeld gaan beheren en misschien zelfs hun eigen spaarvarken hebben waar ze hun spaargeld in stoppen. Op zes- en zevenjarige leeftijd worden ze nog steeds geleid door de regels en gewoonten van volwassenen en blijven ze identificeren wat ‘goed’ is met de bevelen die volwassenen hen geven en wat ‘fout’ is door wat hen wordt verteld niet te doen en bij het zien dat een volwassenen boos wordt.

Acht tot negen jaar

Persoonlijke autonomie begint zich te ontwikkelen en kinderen zijn in staat om hun impulsen te beheersen volgens hun intenties. Ze beginnen onafhankelijk te worden van hun ouders en als gevolg daarvan zoeken ze hun eigen persoonlijke interesses.

Om kinderen van deze leeftijd meer verantwoordelijkheid te geven, kun je ze taken toewijzen zoals het ontbijt klaarmaken, zichzelf wassen, helpen in de keuken, de tafel afruimen, de vaatwasser leegmaken, enz. Als ze deze leeftijd bereiken, moet je een houding tonen dat initiatief in hen zal aanmoedigen, terwijl tegelijkertijd je je eisen combineert met flexibiliteit.

Tien jaar en ouder

Vanaf deze leeftijd worden de taken die je ze kunt geven geleidelijk complexer. Ze zouden al in staat moeten zijn om de vuilnis buiten te zetten, eenvoudige boodschappen te doen, al wat helpen met koken in de keuken (bijv. kant-en-klare gerechten koken), knopen te naaien en zelfs de hond uitlaten.

Conclusies

Dit zijn slechts enkele ideeën om de verantwoordelijkheid van kinderen te stimuleren, hoewel deze, afhankelijk van de kenmerken van het kind en hun ontwikkeling, gemakkelijk kunnen veranderen. Naarmate ze ouder worden, zullen ze steeds onafhankelijker te worden en het zal nodig zijn om zich hieraan aan te passen, en op hun beurt de verantwoordelijkheden die op hen rusten aan te passen.

Net als veel andere vaardigheden en waarden kan er ook aan verantwoordelijkheid worden gewerkt. Als je je kinderen kent, kun je aansluiten bij hun ontwikkelingsstadium en capaciteiten, en ontdekken welke taken ze alleen kunnen doen en welke nog toezicht nodig hebben.

Als er vragen rijzen, kun je altijd terecht bij een gespecialiseerde professional voor begeleiding of in gespecialiseerde boeken over het onderwerp. Er is momenteel veel nuttig en aantrekkelijk materiaal, zowel in bibliotheken als op internet.