Wat zijn de oorzaken van pesten?

De oorzaken van pesten zijn niet lineair en moeten in een breder verband begrepen worden. Soms is de pester een slachtoffer in een ander milieu.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Maria Fátima Seppi Vinuales.

Laatste update: 19 oktober, 2022

De omvang van pesten brengt ons ertoe ons af te vragen hoe we moeten ingrijpen en welke dingen we moeten herzien over onze rol als volwassenen. Maar als we de lens verruimen en de oorzaken van pesten proberen te achterhalen, zien we dat veel van deze oorzaken hun oorsprong thuis vinden.

Laten we eens kijken wat ze zijn en hoe we verandering kunnen brengen in deze trieste realiteit die op scholen wordt ervaren.

Wat bedoelen we met pesten?

Pesten verwijst niet (Spaanse link) naar een geïsoleerde actie of een ‘grapje’ op een bepaald moment. Integendeel, het is een agressief, aanhoudend en opzettelijk gedrag van intimidatie, bedreiging, onderwerping en vernedering van een persoon tegenover een ander.

Agressies kunnen lichamelijk zijn (slaan, schoppen, knijpen), verbaal (beledigingen, lachen, grapjes) of psychologisch (vernedering, treiteren, belachelijk maken).

Omdat het een gebeurtenis is die zich over langere tijd uitstrekt, zijn er meestal meerdere actoren bij betrokken. Deze kunnen een actieve rol (als agressor) of een passieve rol (als toeschouwer) spelen.

Het grote probleem met deze vorm van geweld is dat de persoon die het ondergaat de neiging heeft het te verbergen. Ze zwijgen liever uit angst voor de directe gevolgen. Andere gevolgen beginnen zich dan in hun lichamelijke, geestelijke en emotionele gezondheid te manifesteren.

Enkele van de meest suggestieve tekenen van pesten zijn de angst om naar school te gaan. Of het veelvuldig gebruik van smoesjes voor afwezigheid (zoals een vermeende ziekte), verminderde schoolprestaties, of toegenomen angst en nervositeit.

Wat zijn de oorzaken van pesten?

De aanpak van pesten kan niet op een oorzakelijke of eenduidige manier begrepen worden. Het is namelijk een complex verschijnsel, waarbij de pester mogelijk in een andere context gepest wordt. Laten we eens kijken naar enkele oorzaken van dit probleem.

1. Familie oorzaken

In sommige gevallen kan de pester getuige zijn van gewelddadige relaties in zijn eigen huis en de mishandeling tussen ouders waarnemen. Hij of zij kan zelfs degene zijn die de agressies van een familielid ontvangt.

Tegelijk kan een autoritaire en starre opvoeding ook op andere gebieden tot mishandelende relaties leiden. Hetzelfde geldt als er in huis een gebrek aan grenzen is en sprake is van een uiterst toegeeflijke opvoeding.

2. Sociale oorzaken

Wat zijn de boodschappen die sociaal rond geweld circuleren? Wat is het voorbeeld dat kinderen geboden wordt als er onenigheid is tussen mensen en er echte gevechten uitbreken in de media?

Soms lijkt het erop dat geweld de juiste manier is om erkenning en respect van anderen te krijgen. Vooral in groepsverband. De maatschappij, als deel van de macro-omgeving van gezinnen, is een generator van waarden. Die draagt dus ook een deel van de verantwoordelijkheid in dit probleem.

Gedrag op een bepaalde manier kan dus op de een of andere manier bekrachtigd worden in wat kinderen zien en horen. Laten we niet vergeten dat kinderen in de eerste levensjaren veel leren door het imiteren van het gedrag van hun referentie-volwassenen.

3. Oorzaken van pesten: school

Misschien lokt een schoolconflict pesten niet uit, maar het werkt pesten wel in de hand en bestendigt het.

Zo kan het ontbreken van consequenties voor wangedrag, het ontbreken van regels of een duidelijk protocol het gevoel geven dat er ‘niets gebeurt’ als we ons zo gedragen. Maar de waarheid is dat de school gewelddadige episodes op geen enkele manier mag goedkeuren of er medeplichtig aan mag zijn.

Hoe in te grijpen tegen de oorzaken van pesten

Pesten is een veel voorkomend probleem over de hele wereld. Het is echter te voorkomen.  Daarvoor is wel actie op alle niveaus nodig.

Enkele van de aanbevelingen om pesten aan te pakken zijn de volgende:

Praat thuis over de oorzaken van pesten

Het is belangrijk om het begrip vroeg te installeren, lang voordat het gebeurt. Het kan niet alleen door gesprek aan de orde komen, maar ook door praktische activiteiten of het voorlezen van kinderboeken.

Het is van cruciaal belang dat we kinderen met waarden opvoeden door het goede voorbeeld te geven vanaf dat ze jong zijn. Respect wordt op eenvoudige manieren overgedragen, zoals anderen niet aandoen wat we niet willen dat ze ons aandoen of geen woorden gebruiken die anderen kunnen kwetsen.

Creëer ruimten van vertrouwen en dialoog

Zo zullen je kinderen weten dat ze in elke omstandigheid bij je terecht kunnen, of het nu over een kwestie van henzelf gaat of over die van een ander. Op deze manier zul je ook breken met de logica van de ‘medeplichtige’ of de stille getuige.

Kweek een goed gevoel van eigenwaarde en veiligheid bij kinderen

Leer je kleintjes van zichzelf te houden en voor zichzelf te zorgen. Herinner ze er elke dag aan dat ze heel waardevol zijn en moedig ze aan om hulp te vragen als ze die nodig hebben.

Leer ze van jongs af aan om te gaan met emoties

Een opvoeding die hen in staat stelt emoties te herkennen en hen leert ze te beheersen is een goede manier voor kinderen om te voorkomen dat ze de behoefte krijgen zich op anderen te ‘ontladen’. En ook, zodat ze leren hun meningsverschillen vreedzaam op te lossen.

Pesten is geen schoolprobleem

Zoals we gezien hebben, is pesten een probleem dat op school tot uiting komt. Maar het ontstaat lang voor de schooltijd. Bij het opmerken ervan is het belangrijk dat de onderwijsgemeenschap ingrijpt met duidelijke regels en vastgelegde protocollen. Ouders en referentie-personen moeten ook ingrijpen.

Het is nodig op te voeden in duidelijke waarden, waarbinnen we moeten benadrukken dat respect een fundamentele pijler is voor goed samenleven. Pesten is niet iets dat alleen kinderen treft, maar de hele samenleving.

De gevolgen van pesten beginnen op school, maar gaan verder dan de muren ervan; het zijn de problemen van de toekomst die zichtbaar worden in geestesziekten, in zelfbeschadigende daden, in volwassenen die problemen met geweld oplossen. Om al deze redenen is het opsporen ervan en op tijd ingrijpen waardevoller dan we denken.